Usprawiedliwiony błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego w świetle nowelizacji art. 28 § 1 k.k.

Autor: Mikołaj Małecki
Data publikacji: 18 kwietnia 2015
Pozycja w wydaniu internetowym: 3/2015

Nowelizacja art. 28 § 1 k.k. jest jedną z najistotniejszych zmian w obrębie przepisów części ogólnej Kodeksu karnego, odnoszących się do szeroko rozumianej nauki o przestępstwie. Wprowadzenie do ustawy karnej nowej treści art. 28 § 1 k.k. pozwala przezwyciężyć pojęciowe i teoretyczne trudności związane z opisem relacji poszczególnych aspektów struktury przestępstwa, szczególnie aspektu karalności oraz zawinienia. Prace legislacyjne poprzedzające wejście w życie komentowanej ustawy ujawniły trudności w prawidłowym ujmowaniu różnic zachodzących między nieumyślnością, czynem zabronionym popełnionym nieumyślnie i przestępstwem nieumyślnym. Art. 28 § 1 k.k. w wersji ostatecznie uchwalonej przez parlament czyni zadość trafnym twierdzeniom na temat usprawiedliwionego błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego pod groźbą kary, formułowanym w polskiej nauce prawa karnego. Znowelizowany art. 28 § 1 k.k. pełni nie tylko samoistną funkcję normatywną, lecz także de lege lata ważną rolę interpretacyjną jako punkt odniesienia dla dogmatycznej analizy innych przepisów ustawy karnej. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 28 § 1 k.k.: „Nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego”. Sprawca działający w usprawiedliwionym błędzie co do znamienia popełnia nieumyślnie czyn zabroniony, lecz nie można mu za to przypisać winy i z tego powodu nie popełnia on przestępstwa.

Streszczenie: W artykule zostało omówione rozwiązanie przewidziane w znowelizowanym art. 28 § 1 k.k. w oparciu o dogmatyczną metodę analizy tekstu ustawy karnej, z uwzględnieniem istotnych informacji ontologicznych oraz teoretycznego otoczenia poszczególnych konstrukcji prawnych. Konsekwencją usprawiedliwionego błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego jest brak odpowiedzialności karnej za przestępstwo nieumyślne z uwagi na wyłączenie winy. Rozwiązanie przyjęte w art. 28 § 1 k.k. zostało omówione z uwzględnieniem ustaleń na temat miejsca usprawiedliwionego błędu co do faktu w strukturze przestępstwa. Zostały przeanalizowane pojawiające się w procesie legislacyjnym projekty zmian art. 28 § 1 k.k., ujawniające chaos w podejściu projektodawcy do nowelizacji Kodeksu karnego. Na kanwie interpretacji art. 28 § 1 k.k. zwrócono uwagę na trafność ujmowania nieumyślności jako prostego zaprzeczenia umyślności (nieumyślność jest tylko i wyłącznie brakiem zamiaru), a także uznano, że nie jest trafna subiektywizująca interpretacja zwrotu „mógł przewidzieć” z art. 9 § 2 in fine k.k., za czym przemawia – z pozycji de lege lata – zawartość normatywna art. 28 § 1 k.k.

dr Mikołaj Małecki – asystent w Katedrze Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, autor bloga o prawie karnym „Dogmaty karnisty”