Nowelizacja części ogólnej kodeksu karnego
Wprowadzenie do dyskusji: prof. dr hab. Andrzej Zoll
Data: 9 grudnia 2011
W dniu 9 grudnia 2011 r. odbyło się Zebranie Naukowe Katedry Prawa Karnego UJ, podczas którego prof. dr hab. Andrzej Zoll wygłosił referat na temat proponowanych zmian w części ogólnej kodeksu karnego. Nowelizacja miałaby dotyczyć zarówno zasad odpowiedzialności karnej, form popełnienia przestępstwa i okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną, jak i zasad wymierzania kar i środków karnych jako reakcji na popełnione przestępstwo. Po referacie miała miejsce ożywiona dyskusja, z której pisemne sprawozdanie zamieszczamy poniżej.
Pobierz plik z tekstem referatu:
W zakresie tzw. nauki o przestępstwie prof. Zoll zaproponował wprowadzenie do kodeksu karnego regulacji zasad obiektywnego przypisania skutku w art. 2 k.k., co powodowałoby również konieczność zmiany uregulowania nieumyślności w art. 9 k.k. Wskazał na potrzebę doprecyzowania sformułowania „górna granica ustawowego zagrożenia” z art. 4 § 2 k.k. czy też określenie dolnej granicy kary wymierzanej na podstawie art. 11 § 3 k.k. Z uwagi na bezkarność dobrowolnego odstąpienia od usiłowania popełnienia przestępstwa, prof. Zoll zaproponował wprowadzenie w art. 17a k.k. nowej okoliczności wyłączającej karalność w postaci dobrowolnego zapobieżenia uszkodzeniu lub zniszczeniu dobra prawnego w przypadku sprowadzenia przez sprawcę bezpośredniego narażenia owego dobra prawnego na niebezpieczeństwo uszkodzenia lub zniszczenia. Zmianie ulec miałby ulec również art. 10 § 4 k.k., zaś art. 25 § 3 – 5 miałyby zostać wykreślone.
W zakresie tzw. nauki o karze prof. Zoll zaproponował możliwość łączenia kary pozbawienia wolności orzekanej w wymiarze do 2 lat ze stosowaniem dozoru elektronicznego czy też możliwość umorzenia postępowania z uwagi na pojednanie się sprawcy z pokrzywdzonym i naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem. Zmianie miałyby ulec również niektóre przesłanki stosowania środków związanych z poddaniem sprawcy próbie (art. 66–67, art. 69–71 i art. 78–79 k.k.).
Prof. Zoll dostrzegł potrzebę wprowadzenia możliwości uznania za wykonany środka karnego, który został orzeczony na zawsze (zmiana art. 84 § 2 k.k.), co wiązałoby się również z koniecznością wykreślenia art. 106a k.k. z uwagi na jego prawdopodobną sprzeczność z Konstytucją RP.
W zakresie kary łącznej, w związku ze zmianą regulacji dotyczących środków związanych z poddaniem sprawcy próbie (rezygnacja z warunkowego zawieszenia kary ograniczenia wolności), nowelizacji musiałby ulec art. 86 k.k. Jednocześnie zmianie ulec miałby art. 89 k.k., poprzez przyznanie sądowi możliwości warunkowego zawieszenia kary łącznej jedynie w razie spełnienia przesłanek z art. 69 k.k. oraz tylko w takiej sytuacji, gdy przynajmniej jedna z podlegających łączeniu kar była orzeczona z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.
Wykreśleniu miałyby ulec również wszystkie regulacje prawne dotyczące chuligańskiego charakteru czynu zabronionego.
Przeprowadzona dyskusja dotyczyła pierwszej z propozycji przedstawionych przez prof. Zolla – wprowadzenia do kodeksu karnego regulacji przesłanek obiektywnego przypisania skutku. Art. 2 k.k. miałby otrzymać brzmienie:
Art. 2 § 1. Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe podlega ten tylko kto, nie zachowując reguł postępowania z dobrem prawnym wymaganych w danych okolicznościach, sprowadza w wyniku niezachowania tych reguł istotne zwiększenie ryzyka dla dobra prawnego. Warunkiem odpowiedzialności jest przewidywanie przez sprawcę możliwości nastąpienia skutku albo nastąpienie skutku było w danych okolicznościach przewidywalne.
§ 2. Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.
W trakcie dyskusji pojawiło się wiele wątpliwości w związku z przedstawioną propozycją, m.in.: czy regulacja art. 2 k.k. ma obejmować jedynie przesłanki normatywne przypisania skutku, czy też także empiryczne; czy zawarcie sformułowania „przewidywanie przez sprawcę możliwości nastąpienia skutku” nie powoduje pomieszania subiektywnych elementów stanu faktycznego, które winny być badane w ramach analizy strony podmiotowej czynu zabronionego, z elementami obiektywnymi, na których winno opierać się przypisanie skutku; czy ze sformułowania „nastąpienie skutku było w danych okolicznościach przewidywalne” jednoznacznie wynika, że chodzi o obiektywną przewidywalność nastąpienia skutku, czy też winno się uzupełnić sformułowanie ww. przesłanki o przysłówek „obiektywnie” oraz czy sformułowanie to uwzględnia również fakt posiadania dodatkowych informacji przez sprawcę na temat możliwości wystąpienia określonego przebiegu zdarzeń; czy nie powinno się doprecyzować źródeł prawnego, szczególnego obowiązku zapobieżenia skutkowi, ciążącego na gwarancie nienastąpienia skutku; czy kodeks karny powinien przesądzać metodę badania powiązania naruszenia przez sprawcę reguł postępowania z dobrem prawnym ze skutkiem w oparciu o naukę o zwiększonym ryzyku, czy też powinien się oprzeć na analizie tzw. hipotetycznego przebiegu przyczynowego lub też w ogóle pozostawić kwestię wyboru metody badania relacji sprawstwa na płaszczyźnie normatywnej przypisania skutku doktrynie i orzecznictwu.
Uczestnicy dyskusji wskazali na potrzebę dokonania poprawek językowo-terminologicznych w propozycji nowej treści art. 2 k.k., jak m.in.: rezygnacja ze sformułowania „odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe” na rzecz „warunkiem przypisania skutku stanowiącego znamię czynu zabronionego” lub innego równoważnego, aby z treści art. 2 k.k. wyraźnie wynikało, że statuuje on jedynie przesłanki przypisania skutku, a nie wszystkie warunki odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe; zastąpienie sformułowania „ryzyka dla dobra prawnego” zwrotem „ryzyka nastąpienia skutku” lub innym równoważnym, bowiem sprawca naruszając reguły postępowania z dobrem prawnym ma powodować nie jakiekolwiek niebezpieczeństwo dla dobra prawnego (które już de facto następuje w momencie niedochowania reguł postępowania), ale niebezpieczeństwo spowodowania określonego skutku; zastąpienie czasownika „sprowadza” innym, który nie budziłby wątpliwości, iż przesłanki przypisania skutku z art. 2 § 1 k.k. dotyczą zarówno sytuacji, gdy zachowanie sprawcy było działaniem, jak i zaniechaniem (kiedy to sprawca nie sprowadza w ścisłym tego słowa znaczeniu niebezpieczeństwa nastąpienia skutku); wyraźne wskazanie, że przesłanki z art. 2 § 2 k.k. są jedynie w przypadku przestępstw materialnych popełnionych przez zaniechanie uzupełnieniem przesłanek przypisania skutku z art. 2 § 1 k.k.
Uczestnicy dyskusji wskazali również na niektóre przesłanki przypisania skutku, które ich zdaniem nie zostały ujęte w propozycji prof. Zolla, jak m.in.: konieczność wystąpienia skutku w ramach określonego przebiegu zdarzeń, przed którym to właśnie przebiegiem miała chronić konkretna reguła postępowania z dobrem prawnym, naruszona przez sprawcę; konieczność uwzględniania tzw. negatywnych przesłanek przypisania skutku.
Dzień po wygłoszeniu przez prof. Zolla referatu powstały co najmniej trzy propozycje uregulowania przesłanek przypisania skutku, przesłane przez uczestników dyskusji.
Mgr Adam Wojtaszczyk zaproponował następujące brzmienie art. 2 k.k.:
Art. 2 § 1. Skutek stanowiący znamię czynu zabronionego może zostać przypisany tylko tej osobie, której zachowanie można powiązać z nim przyczynowo i które jednocześnie narusza reguły postępowania, których przestrzeganie miało chronić przed powstaniem tego skutku, a wystąpienie takiego przebiegu przyczynowego było w danych okolicznościach obiektywnie przewidywalne
§ 2. Na zasadach opisanych w § 1, z wyjątkiem konieczności ustalania powiązania przyczynowego, przypisywalny jest również skutek osobie, która w danych okolicznościach zaniechała podjęcia wymaganego regułami postępowania działania, mimo iż ciążył na niej szczególny i prawny obowiązek zapobiegnięcia takiemu skutkowi.
§ 3. Skutku nie można przypisać, gdy:
1) wystąpiłby on nawet przy zachowaniu zgodnym z regułami postępowania,
2) wystąpił on z uwagi na samonarażenie się pokrzywdzonego,
3) jego wystąpienie wchodzi w zakres odpowiedzialności osoby trzeciej.
Mgr Mikołaj Małecki zaproponował następujące brzmienie art. 2 k.k.:
Art. 2. § 1. Odpowiada za spowodowanie skutku stanowiącego znamię czynu zabronionego ten tylko, kto zwiększył prawdopodobieństwo jego nastąpienia, naruszając swoim zachowaniem reguły postępowania z dobrem prawnym wymagane w danych okolicznościach, mające chronić przed nastąpieniem skutku w taki sposób, w jaki on wystąpił, jeżeli skutek nie nastąpiłby w ten sam sposób w razie zachowania zgodnego z wymaganymi regułami postępowania, i był on w danych okolicznościach przewidywalny, oraz nie został spowodowany późniejszym zachowaniem innej osoby.
§ 2. W warunkach określonych w § 1 odpowiada za spowodowanie skutku przez zaniechanie ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek jego zapobiegnięcia.
Tomasz Sroka złożył następującą, stworzoną na szybko, propozycję:
Art. 2 § 1. Przypisanie skutku jest możliwe tylko temu, kto nie zachowując reguł postępowania z dobrem prawnym w danych okolicznościach powoduje niebezpieczeństwo określonego przebiegu zdarzeń prowadzącego do nastąpienia skutku, jeżeli niebezpieczeństwo to było przewidywalne w danych okolicznościach, a skutek był jego wynikiem.
§ 2. Przypisanie skutku przy przestępstwie popełnionym przez zaniechanie jest ponadto możliwe tylko temu, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.
§ 3. Przypisanie skutku jest wykluczone, jeżeli osoba trzecia, nie zachowując reguł postępowania z dobrem prawnym w danych okolicznościach, przejmuje odpowiedzialność za skutek.
Po analizie dyskusji w trakcie Zebrania Naukowego i przesłaniu przez jej uczestników różnych wersji ewentualnego brzmienia art. 2 k.k., prof. Zoll przedstawił nową propozycję regulacji przesłanek przypisania skutku w art. 2 k.k.
Art. 2 § 1. Skutek, stanowiący znamię czynu zabronionego, przypisuje się tylko temu, kto nie zachowując reguł postępowania z dobrem prawnym wymaganych w danych okolicznościach powoduje, w wyniku niezachowania tych reguł, opisany w ustawie skutek. Warunkiem przypisania skutku jest jego przewidywalność w danych okolicznościach.
§ 2. Skutek, stanowiący znamię czynu zabronionego popełnionego przez zaniechanie, przypisuje się nadto tylko temu, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.
§ 3. Skutku nie przypisuje się osobie naruszającej reguły postępowania wobec dobra prawnego, jeżeli skutek i tak by nastąpił, pomimo przestrzegania tych reguł albo został on spowodowany w wyniku późniejszego naruszenia reguł postępowania przez inną osobę.
sprawozdanie: Tomasz Sroka
