Zasada nullum crimen sine lege na tle współczesnej idei państwa prawa

Autor: Aleksandra Rychlewska
Data publikacji: 19 września 2017 r.
Pozycja w wydaniu internetowym: 7/2017

Zasada nullum crimen sine lege postrzegana jest jako ograniczenie władzy karzącej państwa poprzez wprowadzenie ustawowego katalogu czynów karalnych (i możliwych do wymierzenia za nie sankcji). Ideą jest tu zatem związanie organów wymiaru sprawiedliwości przepisami prawa, w związku z czym stanowi ona wyraz szerszej koncepcji praworządności. O ile w początkowej fazie rozwoju idei państwa prawnego to właśnie ustawa uznawana była za gwaranta praw i wolności obywatelskich, obecnie, kiedy systemy prawne otwierają się na inne wartości, zwłaszcza moralność i sprawiedliwość, zadanie to przypisuje się raczej sędziemu. Odejście od ścisłej „ustawowości” da się zauważyć także w prawie karnym. Nieostre znamiona pozwalają dopasować treść przepisu do zmieniających się warunków społeczno-ekonomicznych, co sprzyja ochronie konstytucyjnych dóbr prawnych i społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Skoro orzecznictwo sądowe i poglądy doktryny stanowić mają komplementarne źródło prawa karnego, to mówić należy – podobnie jak na gruncie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – o zasadzie nullum crimen sine iura. Miarą pewności prawa, czy inaczej – bezpieczeństwa prawnego jednostki – jest jednolitość orzecznictwa i przewidywalność decyzji stosowania prawa. Skoro sądy karne nie zawsze kierują się w swej praktyce orzeczniczej gwarancyjnymi regułami wykładni prawa (nakaz ścisłej wykładni prawa, zakaz wykładni rozszerzającej i analogii, reguła in dubio pro reo), zawsze zaś podstawą odpowiedzialności karnej ma być czyn karygodny, to gwarancją właściwą dla współczesnego państwa prawa jest nullum crimen sine periculo sociali.

Aleksandra Rychlewska – Uniwersytet Jagielloński, Katedra Prawa Karnego (doktorantka)